Historia Oddziałów Terenowych PTF

Oddział Poznański

Poznańskie Koło PTF powstało ponad ćwierć wieku później niż samo Towarzystwo, ponieważ dopiero po odrodzeniu wolnej Polski i przyłączeniu do niej ziemi wielkopolskiej stało się to możliwe. Przy narodzinach Poznańskiego Koła PTF był obecny ten sam człowiek, który w czerwcu 1892 r. wystąpił z inicjatywą powołania PTF: Ludwik Ćwikliński. Kiedy po latach powrócił w rodzinne strony, powstawała tam właśnie uczelnia wyższa: Wszechnica Piastowska – późniejszy Uniwersytet Poznański. 11 października 1919 r. prof. Ćwikliński wziął udział w zebraniu powołującym do życia poznańskie Koło PTF i został wybrany jego przewodniczącym. Później funkcję tę piastowali Jan Sajdak, Witold Klinger, Wiktor Steffen, Jan Wikarjak, Kazimierz Liman, Ignacy Lewandowski, Jerzy Danielewicz, Ewa Skwara, Teodozja Wikarjak a obecnie – Magdalena Stuligrosz.

Poznańskie Koło PTF rozwijało się prężnie, skoro już w 1920 roku liczyło 45 członków, a w roku 1929 powierzono mu organizację nie tylko Walnego Zgromadzenia PTF, lecz także I Zjazdu Filologów Klasycznych Ziem Słowiańskich. Jeszcze kilkakrotnie Poznań był organizatorem Walnych Zgromadzeń PTF (w roku 1965, 1974, 1981, 1989, 2001, 2009).

W trosce o należytą rangę języków klasycznych w szkołach wystosowano w roku 1922 memoriał do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pamiętano o zasłużonych filologach: w r. 1922 wystąpiono z inicjatywą w sprawie uczczenia prof. Kazimierza Morawskiego, a 28 listopada 1924 r. oddano hołd prof. Ludwikowi Ćwiklińskiemu w 50 rocznicę pracy naukowej.

Wrzesień 1939 przyniósł przerwę w działalności Koła. Działania wojenne, eksterminacyjna polityka okupanta i trudne warunki życia rozproszyły i zdziesiątkowały jego członków. W dniu 3 października 1942 r. w przytułku dla starców w Krakowie zmarł, wycieńczony tułaczką wysiedleńca, prof. Ludwik Ćwikliński. Koło reaktywowało swą działalność w dniu 29 czerwca 1946 r., a pierwszym powojennym przewodniczącym został wybrany prof. Witold Klinger.

W dniu 28 listopada 1952 r. powołano Sekcję Popularyzacji Wiedzy o Antyku, na której czele stanął prof. Jan Sajdak. Apogeum działalności popularyzatorskiej przypada na rok 1958. Obchodzoną wówczas dwutysięczną rocznicę urodzin Owidiusza i śmierci Cycerona uczczono m. in. okolicznościowymi artykułami w prasie codziennej oraz przygotowaną przez Jana Horowskiego audycją radiową pt. Amor w purpurze. W kwietniu 1962 r. zmarł długoletni przewodniczący Koła, prof. Witold Klinger, a pięć lat później – jego wieloletni zastępca, Jan Sajdak.

W latach 60-tych popularyzacja antyku natrafiła na nieoczekiwany opór w postaci biurokratycznego nastawienia kuratorium: z tego powodu np. nie odbył się konkurs dla uczniów szkół średnich Przejawy antyku w Poznaniu. Konieczna okazała się walka o utrzymanie nauczania języka łacińskiego w szkołach. W tej sprawie Koło wystosowało memoriał. Zacieśniając współpracę z nauczycielami, M. Głowiński i J. Horowski włączyli się w organizowanie konferencji metodycznych dla nauczycieli.

Codzienna praca Koła polegała na organizowaniu zebrań naukowych, na których uczeni poznańscy oraz goście z innych ośrodków, a nawet z zagranicy, wygłaszali referaty naukowe. Tematyka poruszana w nich była bardzo szeroka: od filologii klasycznej sensu stricto, historii starożytnej, archeologii, recepcji antyku w kulturze polskiej po językoznawstwo indoeuropejskie, orientalistykę i dzieje chrześcijaństwa. Po wojnie rozszerzono ją o literaturę średniowieczną i nowołacińską, biblistykę, patrystykę, bizantynistykę, filozofię starożytną, a także metodykę nauczania języków klasycznych. W latach 60-tych w tematyce odczytów ważne miejsce zajęła historia filologii klasycznej. W minionym dwudziestoleciu wygłaszano też referaty dotyczące problematyki dydaktycznej oraz zagadnień interdyscyplinarnych. Członkowie poznańskiego Koła PTF pełnili odpowiedzialne funkcje na forum ogólnopolskim: prof. Ludwik Ćwikliński był przez wiele lat przewodniczącym Towarzystwa, prof. Jan Sajdak członkiem Zarządu Głównego i Komitetu Redakcyjnego „Eos”, obecnie prof. Krystyna Bartol jest wiceprzewodniczącą Zarządu Głównego PTF. W szeregach Koła było kilku członków honorowych PTF: prof. Jan Sajdak, prof. Witold Klinger, prof. Wiktor Steffen, któremu ponadto w 1992 r. nadano tytuł honorowego Prezesa PTF, mgr Maria Wikarjakowa oraz prof. Andrzej Wójcik.

W latach 1969-2003 w Poznaniu miała siedzibę redakcja organu Towarzystwa “Eos”, którego redaktorami byli Wiktor Steffen, Jan Wikarjak, Jerzy Danielewicz, Andrzej Wójcik i Sylwester Dworacki.

W grudniu 1981 roku Towarzystwo zawiesiło swoją działalność na ponad rok z powodu wprowadzenia stanu wojennego. W tym czasie odchodzą też uczeni, którzy przez wiele lat nadawali ton poznańskiej filologii klasycznej: w styczniu 1982 roku umiera prof. Michał Swoboda, rok później – prof. Jan Wikarjak.

Poznańskie Koło PTF otaczało opieką nauczycieli języka łacińskiego, wygłaszając odczyty na konferencjach i kursach. Członkowie Koła dwukrotnie (w roku 1978 i 1979) zajmowali się organizacją seminariów metodycznych dla lektorów języka łacińskiego (przy pomocy finansowej Komisji Nauki Zarządu Głównego ZNP), a także ich obsługą merytoryczną. Koło współpracowało też z Kuratorium Oświaty i Wychowania w zakresie organizowania konferencji metodycznych dla nauczycieli języka łacińskiego. Od roku 1976 corocznie organizowano konkurs ze znajomości języka łacińskiego dla uczniów liceów wielkopolskich. W roku 1983 miejsce konkursów zajęła Olimpiada Języka Łacińskiego, w której Komitecie Głównym zasiadali członkowie koła Poznańskiego: prof. Andrzej Wójcik, prof. Ignacy Lewandowski, a obecnie – dr Teodozja Wikarjak. Udało się nawet wprowadzić – co prawda na krótko – naukę greki w II LO im H. Modrzejewskiej w Poznaniu; prowadził ją D. Przykucki. Współpraca z metodykiem języka łacińskiego powołanym przy Kuratorium Oświaty i Wychowania zaowocowała zorganizowaniem tzw. „warsztatów” przygotowujących młodzież do II i III etapu Olimpiady Języka Łacińskiego oraz reaktywowaniem konkursów ze znajomości łaciny i kultury antycznej dla młodzieży klas I i II licealnych. Od 2006 roku członkowie Koła pod egidą IFK UAM corocznie organizują Konkurs Wiedzy o Antyku dla uczniów gimnazjów i liceów województwa wielkopolskiego.

Poznańskie Koło PTF współpracowało ściśle z Instytutem Filologii Klasycznej UAM przy organizowaniu dwóch konferencji międzynarodowych: pierwsza  z nich pt. Liryka i epigramat grecki odbyła się w roku 1987, druga – polsko-włoskie sympozjum nt. Liryka grecka i łacińska, w 1990 r.

Referaty na zebraniach naukowych Koła wygłaszają nie tylko aktywni naukowo członkowie Koła, ale także goście z innych ośrodków w Polsce. Do wygłaszania odczytów zapraszano również zagranicznych gości Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza reprezentujących nauki o antyku. Członkowie Koła podczas zebrań dzielą się wrażeniami z podróży do krajów z kręgu kultury śródziemnomorskiej. Kontynuowana jest tradycja spotkań świąteczno-noworocznych, które niejednokrotnie stawały się okazją do prezentacji twórczości translatorskiej i literackiej członków Koła. 

Koło poszukuje nowych form popularyzacji antyku, oprócz prelekcji wygłaszanych w szkołach ponadpodstawowych Poznania i innych miast Wielkopolski, Klubach Seniora czy też na zebraniach  innych  towarzystw (np. Stowarzyszenia Italia-Polonia, klubu “Nussantara” czy Klubu Żeglarskiego UAM). Organizowano wystawy obrazujące dorobek poznańskiej filologii klasycznej (z okazji 50-lecia UAM, 70-lecia i 90-lecia filologii klasycznej na Uniwersytecie Poznańskim) czy też poszczególnych jej przedstawicieli: w ten sposób uczczono jubileusze 40-lecia pracy naukowej prof. Michała Swobody i prof. Jan Horowskiego. Z inicjatywy Marii Wikarjakowej w roku 1971 powstało na Wydziale Prawa studenckie Koło Miłośników Antyku, które działało aż do likwidacji lektoratu j. łacińskiego na prawie. W 1985 r. przeprowadzono konkurs fotograficzny Antyk na szlaku turystycznym zakończony wystawą nagrodzonych prac. W roku 2011 Koło włączyło się w działania wspierające ogólnopolską inicjatywę Polska w Europie – łacina w szkole oraz akcję promowania języka łacińskiego za pośrednictwem mediów. Prof. Elżbieta Wesołowska udzieliła wywiadów dla radia „Merkury”, „Gazety Wyborczej” i „Głosu Wielkopolskiego”. Członkowie Koła uczestniczyli też w cyklu audycji poświęconych roli łaciny i kultury antycznej dawniej i we współczesnym świecie emitowanych na antenie radia „Emaus”.

W szeregach poznańskiego Koła PTF jest obecnie ponad 50 członków. W ostatnich latach odeszli jego długoletni członkowie: w lutym 2009 roku zmarł prof. Andrzej Wójcik, a w 2010 roku – prof. Kazimierz Liman oraz mgr Maria Wikarjakowa. Koło uczciło pamięć każdego ze Zmarłych zorganizowanym wspólnie z IFK UAM otwartym zebraniem wspomnieniowym.

Oddział Gdański

Koło Gdańskie Polskiego Towarzystwa Filologicznego powstało w dniu 27 lutego 1947 roku z inspiracji Prof. Kazimierza Kumanieckiego. Za namową Profesora Feliks i Maria Wujtewiczowie założyli w Gdańsku Koło skupiające nauczycieli języka łacińskiego i sympatyków kultury antycznej.

Zebranie założycielskie odbyło się 27 lutego 1947 roku w I Gimnazjum i Liceum w Gdańsku. Wzięło  w nim udział 14 nauczycieli języka łacińskiego z terenu Trójmiasta. Ukonstytuował się pierwszy zarząd Koła w składzie: przewodniczący – mgr Stanisław Moczulski, zastępca przewodniczącego – mgr Maria Wujtewicz, sekretarz – mgr Feliks Wujtewicz, skarbnik – mgr Adela Sławińska. Komisję Rewizyjną tworzyli: mgr Izydor Pastuszyn i mgr Barbara Mossakowska. Po trzech miesiącach działalności Koła mgr Moczulski opuścił Trójmiasto. Przewodniczącą została mgr Wujtewicz, która pełniła tę funkcję przez kolejnych 14 kadencji.

W historii Koła Gdańskiego wyróżnić można dwa okresy jego działalności. Pierwsze dwudziestopięciolecie ( do r. 1970) upływało bez wsparcia ze strony wyższych uczelni i ich kadr. Nie istniał bowiem jeszcze Uniwersytet Gdański. Koło nie miało w tym czasie stałego miejsca zebrań. Odbywały się one zwykle w niedzielę w liceach Trójmiasta, w Muzeum Archeologicznym, potem także w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Drugi okres (po r. 1970) wiązał się z powołaniem Uniwersytetu Gdańskiego oraz współpracą z Instytutem Historii i Filologii Polskiej. Wreszcie, gdy w roku akademickim 1984/85 utworzono Zakład Filologii Klasycznej i Neolatynistyki Uniwersytetu Gdańskiego, przekształcony w 1994 r. w Katedrę, Koło Gdańskie znalazło nie tylko swoją stałą siedzibę, lecz przede wszystkim silne oparcie w pracownikach naukowych tej instytucji. Od 1976 roku zastępcą przewodniczącej Koła został Prof. dr hab. Stefan Zabłocki, który w 1990 r. objął, na jedną kadencję, obowiązki przewodniczącego Koła. Wiceprezesem wybrano Prof. dr hab. Zofię Głombiowską. W latach 1993 do 1996 funkcję przewodniczącej pełniła dr Ewelina Marciniak. W kolejnych dwóch kadencjach (1996 – 1999, 1999-2001) ponownie rolę przewodniczącego pełnił Prof. dr hab. Stefan Zabłocki, znajdując oparcie w swoim zastępcy, którym została Prof. dr hab. Zofia Głombiowska. W latach 2001-2005 funkcję przewodniczącego pełnił dr Bogdan Burliga, zaś w latach 2005-2007 dr Anna Ryś. W kadencji 2007-2010 po raz pierwszy przewodniczącym został pracownik naukowy spoza Katedry Filologii Klasycznej UG – dr Zbigniew Brzostowski. Od 2010 r. ścisły zarząd Koła ponownie stanowią wyłącznie pracownicy tejże Katedry.

Koło Gdańskie od początku swego istnienia liczyło około 30 członków.  Obecnie członkami Koła Gdańskiego są filolodzy klasyczni oraz historycy, zatrudnieni na Uniwersytecie Gdańskim – lektorzy oraz pracownicy naukowi – oraz na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym, pracownicy Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, Biblioteki Akademii Medycznej, nauczyciele języka łacińskiego zatrudnieni w trójmiejskich szkołach (od szkoły podstawowej po liceum) oraz absolwenci Filologii Klasycznej Uniwersytetu Gdańskiego.

Koło Gdańskie wypełnia nieprzerwanie zadania statutowe Polskiego Towarzystwa Filologicznego polegające na działalności naukowej, dydaktycznej i popularyzacyjnej w zakresie kultury antycznej i języków starożytnych.

Na zebraniach naukowych, odbywających się od trzech do dziewięciu razy w roku, odczyty wygłaszają członkowie Koła oraz zaproszeni goście. Przygotowane referaty dotyczą głównie zagadnień z zakresu literatury rzymskiej, literatury polsko-łacińskiej i archeologii.

W roku 2012 referaty układają się w cykl spotkań, opatrzonych wspólnym tytułem: „Gdańszczanie znani i nieznani”. Dotyczą one postaci związanych z Gdańskiem, jego życiem kulturowym i literackim. Spotkania odbywają się w trakcie roku akademickiego w każdą trzecią środę miesiąca.

W 1994 roku w ramach Oddziału Gdańskiego PTF rozpoczęła prace Sekcja Dydaktyczna, która kontynuuje swą działalność do dziś.  Początkowo nawiązano współpracę z Kuratorium Oświaty i Wychowania w Gdańsku oraz z Centrum Edukacji Nauczycieli. Udało się wówczas pozyskać do współpracy metodyka języka łacińskiego z Torunia, mgr Aleksandrę Kłopotowską. Zrodził się pomysł utworzenia klasy o profilu klasycznym w XV LO w Gdańsku.  Po blisko dziesięcioletniej przerwie (lata: 1996-2005), na wniosek nauczycieli języka łacińskiego z terenu Trójmiasta, ponownie powołano Komisję Dydaktyczną, a w roku szkolnym 2005/2006 Koło Gdańskie objęło trójmiejskie szkoły dodatkową pomocą dydaktyczną.